Verkenning sociale (on)veiligheid in het primair onderwijs: bevindingen en aanbevelingen

Een veilige werkomgeving is niet alleen belangrijk voor de (mentale) gezondheid van medewerkers, maar ook voor prestaties en behoud van personeel. Is de werkomgeving sociaal onveilig dan kan dat negatieve impact hebben op de (mentale) gezondheid van betrokken personen, en leiden tot slechtere prestaties, minder betrokkenheid bij de organisatie, meer uitval en uitstroom van medewerkers. Het Arbeidsmarktplatform PO heeft in kaart gebracht hoe de sociale veiligheid op het werk in het primair onderwijs (po) wordt ervaren.

De nieuwe verkenning ‘Sociale (on)veiligheid in het primair onderwijs’ stipt ook de gevolgen van sociale onveiligheid aan en  biedt aanbevelingen voor schoolleiders, HR-adviseurs, bestuurders en sociale partners voor een meer sociaal veilige werkomgeving in het po. De verkenning is uitgevoerd met onder andere input van het Vervangingsfonds en Participatiefonds (VfPf).

De verkenning in het kort:

• Circa 16% van de medewerkers in het po heeft ongewenst gedrag ervaren.
• De meest voorkomende vorm van ongewenst gedrag is verbale agressie vanuit leerlingen of ouders; vier op de tien medewerkers hebben daar incidenteel mee te maken.
• Ruim zeven op de tien medewerkers in het po voelen zich veilig om collega’s feedback te geven. Er zijn wel verschillen tussen groepen medewerkers. Zo voelen vrouwen zich minder vaak veilig om feedback te geven, en directieleden juist vaker.

Ervaringen met ongewenst gedrag in het po

Sociale veiligheid is niet alleen altijd belangrijk, maar is ook essentieel voor een aantrekkelijke werkomgeving. Medewerkers kunnen hun werk namelijk pas goed doen als ze zich veilig, gezien en gehoord voelen. Toch blijkt uit de meest recente beschikbare cijfers (2022) dat zo’n 16 procent van de medewerkers in het po enige vorm van ongewenst gedrag heeft ervaren.

Wat opviel in de verkenning, is dat als medewerkers sociale onveiligheid ervaren, dat vaak komt in de vorm van verbale agressie vanuit leerlingen of ouders. Vier op de tien medewerkers komen incidenteel dergelijk ongewenst gedrag tegen, een op de tien medewerkers komt het vaak tot zeer vaak tegen. Een op de vijf medewerkers geeft aan dat fysieke agressie, bedreiging of intimidatie sporadisch voorkomen. Zo’n drie procent van de medewerkers ervaart dit vaak tot zeer vaak. Ongewenst gedrag door collega’s of leidinggevenden komt minder vaak voor. Het meest gerapporteerde ongewenst gedrag door collega’s of leidinggevenden betreft verbale agressie. Bijna zes procent van de medewerkers geeft aan dat dit een enkele keer is voorgekomen. Bedreiging of intimidatie door een collega of leidinggevende, ongewenste seksuele aandacht en fysieke agressie of lichamelijk geweld zijn minder vaak gemeld – de percentages zijn laag (drie procent) tot zeer laag (0,1 procent).

Gevolgen van een onveilig ervaren werkomgeving

Een onveilig ervaren werkomgeving kan leiden tot negatieve (psychologische) gevolgen voor betrokken personen, slechtere prestaties van werkenden, minder betrokkenheid bij de organisatie en tot meer uitval en uitstroom van medewerkers. Een veilige werkomgeving is dus niet alleen belangrijk voor de (mentale) gezondheid van je medewerkers, maar ook voor prestaties en behoud van personeel.

Uit de verkenning bleek dat organisaties in het po verschillende maatregelen nemen om de sociale veiligheid van hun medewerkers te waarborgen, maar ook dat er ruimte is om nog stappen te zetten voor meer sociale veiligheid op de werkvloer in het po.

Bestaande maatregelen voor sociale veiligheid van medewerkers

Om de sociale veiligheid van medewerkers in het po te waarborgen verplicht de Arbowet scholen om beleid op te stellen tegen psychosociale arbeidsbelasting. Ook moeten scholen voldoen aan de Wet Zorgplicht Veiligheid op School. In de cao voor het po zijn afspraken gemaakt over het zorgen voor een gezonde en veilige werk- en leeromgeving.

Aanbevelingen voor meer sociale veiligheid in het primair onderwijs

Op basis van de uitkomsten geeft de verkenning een aantal aanbevelingen om de sociale veiligheid van medewerkers in het po te bevorderen.

Voor schoolleiders, HR-adviseurs en bestuurders

• Ontwikkel als school een visie op een sociaal veilige werkomgeving en implementeer beleid om die visie te realiseren. Zorg voor borging van het beleid in protocollen, communiceer die naar de medewerkers en houd ze up-to-date. Besteed extra aandacht aan groepen die relatief vaak met sociale onveiligheid te maken hebben.
• Onderstreep het belang van sociale veiligheid voor het behoud, de bevlogenheid en tevredenheid van medewerkers onder bestuurders, HR-adviseurs en schoolleiders. Door duidelijk te maken dat inzetten op een sociaal veilige werkomgeving een brede positieve doorwerking heeft, onderstreep je het belang hiervan bij betrokkenen.
• Zet in op de onderlinge samenwerking en een positief werkklimaat. Dit draagt bij aan sociale veiligheid.
• Ondersteun leidinggevenden. Zij hebben vanuit hun rol de mogelijkheid om de sociale veiligheid positief te beïnvloeden. Laat hen zich professionaliseren in die rol. Train medewerkers in het omgaan met ongewenst gedrag.

Ga met jouw school aan de slag met sociale veiligheid

Wil je met jouw school aan de slag met sociale veiligheid, maak dan ook vooral gebruik van al beschikbare tools. Kijk bijvoorbeeld op de website van VfPf voor informatie over HR, arbozaken en werkplezier, bezoek de website van de Arbomeester voor de Risico Inventarisatie & Evaluatie (RI&E) van jouw school en lees meer over het onderwerp in de Arbocatalogus PO.