Samen met collega’s sta je midden in een natuurgebied, klaar om een mooie gps-route te lopen. De zon schijnt en je hoort de vogels vrolijk fluiten. Maar vergis je niet, dit is niet zomaar een ontspannen wandeling. Dit is het ‘met 20% minder’ simulatiespel dat is ontwikkeld door Stichting Filios Scholengroep en Talent voor Onderwijs, actief in RAP-regio Noord-Brabant. Tijdens een wandeling van een dagdeel stap je in de schoenen van directeur, interne begeleider (IB’er) en leraar van je eigen school. In kleine groepjes doorlopen jullie een traject dat een schooljaar inclusief de aanloop daarnaartoe beslaat. De eerste uitdaging? Je krijgt te horen dat je het volgend jaar met 20 procent minder personeel moet doen.
Thea van Heck, sinds 2020 directeur van Basisschool De Wissel in Geffen, vertelt: ‘Op dit moment hebben we bij ons op school nog weinig last van een personeelstekort, maar dat we ermee te maken gaan krijgen staat vast. Als je pas in actie komt als het zover is, dan ben je te laat. Daarom hebben we vanuit Filios Scholengroep, waar basisschool De Wissel deel van uitmaakt, dit simulatiespel ontwikkeld. Het dwingt je letterlijk uit de waan van de dag te stappen en te anticiperen op de uitdaging die gaat komen.’
‘Met de antwoorden die je geeft, krijg je gaandeweg een steeds beter inzicht in wat het personeelstekort voor jouw school betekent en welke mogelijke oplossingen er zijn.’
Van kamerbrief naar simulatiespel
Filios Scholengroep bestaat uit 20 basisscholen met in totaal 4.700 leerlingen en 460 medewerkers in de regio Bernheze, Oss en Den Bosch. Onder de bezielende leiding van Gert-Jan Peeters maakt Thea met nog twee directeuren deel uit van Innovatieplatform Filios. In 2021 schreven de ministers van OCW een brief aan de Tweede Kamer over de ontwikkelingen op het gebied van het lerarenbeleid en de onderwijsarbeidsmarkt. Deze brief en bijbehorende rapporten lieten zien hoe groot de complexiteit en urgentie is van het personeelstekort. Thea vertelt: ‘Als innovatieplatform wilden we hierop inspelen. Gert-Jan heeft een achtergrond als storyteller en scriptschrijver, dus al snel ontstond het idee van een simulatiespel met daarin verschillende verhaallijnen en bijbehorende opdrachten. Met de antwoorden die je als deelnemer geeft, krijg je gaandeweg steeds beter inzicht in wat het personeelstekort voor jouw school betekent en welke mogelijke oplossingen er zijn.’
Verschillende rollen, scenario’s en invalshoeken
‘Het idee is dat bestuurders, directeuren, HR-medewerkers, leraren en IB’ers het personeelstekort en de daarmee samenhangende problematiek vanuit verschillende rollen, invalshoeken en in samenwerking gaan benaderen. Goed onderwijs maak je immers samen. Het spel start met een gezamenlijke introductie gevolgd door de opdracht om je school te formeren met 20 procent minder fte. Hoe ga je dat doen? Wat vind je belangrijk? Wat is de kern van je beleid? Vervolgens worden de deelnemers in kleinere groepen verdeeld die elk een deel van de wandeling, en daarmee het spel, afleggen. Onderweg krijgen de groepen onder andere te maken met leraren die met pensioen of zwangerschapsverlof gaan, een calamiteit op het schoolplein, onrust in het team en arbeidsmarktconcurrentie met andere scholen. Aan het einde van de wandeling komen de groepen weer samen om de balans op te maken en hun bevindingen met elkaar te delen.’
Een interactieve wandeling
‘Het is echt een interactieve wandeling, dus elk antwoord dat je geeft lokt een respons uit’, aldus Thea. ‘Zo maak ik deel uit van het belteam. Vanuit verschillende rollen bellen we tijdens de wandeling met de deelnemers. Ik bel dan bijvoorbeeld als bestuurder van een andere scholengroep die gehoord heeft dat de school zich niet houdt aan de gezamenlijke afspraken over personeelswerving in de regio. Of ik ben een plaatselijke journalist die wil checken of het verhaal klopt dat de school te weinig leraren heeft om vijf dagen in de week les te geven. Op die manier kom je steeds meer vraagstukken, dilemma’s en spelers in het verhaal tegen en ontdek je telkens een diepere laag die samenhangt met de problematiek rondom het personeelstekort. Deze thema’s beslaan het hele spectrum, van verandering van takenpakketten tot juridische en morele vraagstukken, praktische werkbaarheid en de impact op de thuissituatie van personeelsleden en ouders.’
‘Het spel dwingt je letterlijk en figuurlijk buiten de gebaande paden te treden en nóg meer de samenwerking op te zoeken.’
Een probleem van de hele maatschappij
‘Zelf heb ik de wandeling gelopen met collega-directeuren en het bestuurskantoor, waaronder de afdeling HR. Daarnaast hebben een aantal van onze scholen met hun team het spel gespeeld. Het is interessant om de verschillende bevindingen en oplossingen naast elkaar te leggen. Zo kwamen we met de directie al snel tot de conclusie dat goed onderwijs en het welbevinden van leerlingen voorop moeten blijven staan. Ook als dat ten koste gaat van het organiseren van extra activiteiten zoals vieringen, schoolreisjes en het schoolkamp. Maar voor leraren zijn dit vaak de dingen waar ze naar uitkijken. Voor hen is het de spreekwoordelijke kers op de taart. Met dit soort ingrijpende beslissingen moet je als school dus zorgvuldig omgaan. Wat kun je nog wel doen en wat niet? Moet je voor bepaalde taken en activiteiten misschien meer leunen op vrijwilligers en mensen van buiten de school? Het personeelstekort is daarmee niet alleen een probleem van de scholen, maar een probleem van de hele maatschappij. Ook ouders en maatschappelijke organisaties spelen hierin een rol. Zowel in het meedenken over oplossingen als in het daadwerkelijk opvullen van de gaten die ontstaan. Het spel dwingt je letterlijk en figuurlijk buiten de gebaande paden te treden en nóg meer de samenwerking op te zoeken.’
Maak tijd om de wandeling te doen
Wat zou Thea andere scholen en besturen willen meegeven als het gaat om de aanpak van het personeelstekort? ‘Maak tijd om deze wandeling te doen! Het vergroot de bewustwording. Je gaat je realiseren dat er nu actie nodig is. Door de manier waarop het spel is opgezet ga je bovendien inzien dat het personeelstekort een complex probleem is waar geen enkelvoudige oplossingen voor zijn. Daarmee zorgt het voor wederzijds begrip tussen team, directie en bestuurders. Zeker wat betreft oplossingen die niet voor iedereen makkelijk of prettig zijn.’ ‘Als ik kijk naar onze eigen situatie dan betekent dit dat we aan de ene kant moeten inzetten op het anders organiseren van ons onderwijs en aan de andere kant moeten uitdragen hoe mooi het onderwijsvak is. Hierin ligt een taak voor zowel leraren als directie en bestuur. Daar hoort vanzelfsprekend een eerlijke beloning bij en de ruimte om te doen waar je goed in bent zodat je je onderwijskundige opdracht met plezier kunt uitvoeren. Om dit te bereiken moeten we op alle niveaus met elkaar samenwerken; op landelijk en regionaal niveau en binnen de eigen school en stichting.’
