‘Een team van leraren met verschillende achtergronden, vaardigheden, expertises en interesses heeft een positief effect op de kwaliteit van onderwijs’, aldus Hannah Bijlsma, auteur van het boek Erken de ongelijkheid. De kracht van diversiteit in het onderwijs. Hannah werkt als Inspecteur PO/VO bij de Onderwijsinspectie, als leraar in het basisonderwijs en als onderwijsonderzoeker aan de Universiteit Twente. In deze combinatie van rollen is zij steeds op zoek naar manieren om het onderwijs te verbeteren.
Hannah: ‘Diversiteit draagt op verschillende niveaus bij aan goed onderwijs voor elk kind. In de eerste plaats stimuleert een divers onderwijsteam de persoonlijke groei en het werkgeluk van leraren. Doordat hun unieke kwaliteiten erkent en benut worden, krijgen zij de kans om zichzelf zowel professioneel als persoonlijk te ontwikkelen. Daarmee creëer je tegelijkertijd nieuwe loopbaanpaden en een breder toekomstperspectief voor toekomstige leraren. Daarnaast heeft die verscheidenheid aan kwaliteiten in combinatie met de doorontwikkeling van leraren een positief effect op het onderwijs zelf. Daar komt bij dat collega’s met verschillende achtergronden elkaar scherp houden en samen tot betere ideeën komen. De innovatiekracht is dus groter. Deze inclusieve cultuur van een lerende organisatie gaat bovendien hand in hand met gespreid leiderschap. Kijk je tot slot naar het onderwijsstelsel als geheel, dan zie je dat diversiteit op dat niveau aansluit bij de ontwikkeling van nieuwe opleidingsroutes en de toestroom van anders geschoolde leraren.’
Meerdere routes naar het leraarschap
‘Studenten die leraar willen worden of leraren die hun bevoegdheid willen uitbreiden, kunnen tegenwoordig kiezen uit een zeer ruim onderwijsaanbod. Van de reguliere pabo-opleiding tot een universitaire lerarenopleiding, een traject zij-instroom of een educatieve specialisatie. In totaal zijn er meer dan 350 routes die leiden tot een lesbevoegdheid. Al deze professionals brengen verschillende vaardigheden en kwaliteiten mee’, vertelt Hannah. ‘Ze zijn bijvoorbeeld expert op het gebied van leesonderwijs of curriculumontwikkeling, doen onderzoek of kunnen collega’s coachen. Dit biedt nieuwe kansen om het onderwijs te verrijken. Een recent onderzoek naar zij-instromers van de Inspectie van het Onderwijs laat bijvoorbeeld zien dat het onderwijsveld deze leraren erg gewaardeerd vanwege hun elders opgedane ervaringen. Omdat ontwikkelingen binnen het onderwijs en de maatschappij er bovendien voor zorgen dat de complexiteit van het werkveld toeneemt, is het cruciaal dat je als school die diversiteit onder leraren optimaal benut.’
‘Ontwikkelingen binnen het onderwijs en de maatschappij zorgen ervoor dat de complexiteit van het werkveld toeneemt. Het is daarom cruciaal dat je als school de diversiteit onder leraren optimaal benut.’
Inhoudelijke kwaliteiten verzilveren
Hoewel er steeds meer aandacht komt voor diversiteit bij de samenstelling van onderwijsteams, ziet Hannah dat het in de praktijk lastig is om leraren met verschillende achtergronden een functie te geven waarbij zij hun inhoudelijke kwaliteiten kunnen verzilveren. ‘Vaak zijn scholen allang blij als ze de bezetting van de klassen goed geregeld hebben. Dat is geen onwil, de intentie is er namelijk wel.’ Zelf heeft zij dit aan het begin van haar carrière persoonlijk ondervonden. ‘In mijn eerste baan voelde ik mij als academisch geschoolde leraar totaal niet op waarde geschat. Ik miste de ruimte om kritische vragen te stellen en initiatieven te ontwikkelen om de leskwaliteit te verbeteren. Ik heb toen mijn uitdaging ergens anders gezocht en de promotiebeurs voor leraren aangevraagd. Die ruimte was er gelukkig wel. Dat had niet alleen een positief effect op mijn eigen handelen in de klas, maar ook op mijn werkplezier.’ Deze ervaring van Hannah staat niet op zichzelf. In het rapport De Staat van het Onderwijs 2022 staat dat er landelijk nog een wereld te winnen valt in het vasthouden van academici in het onderwijs.
De rol van schoolleider en bestuur
Hannah ziet vaak hoe belangrijk de rol van schoolleider is in een goed functionerend diversiteitsbeleid. Daarover vertelt ze: ‘Een sterke schoolleider zet het vakmanschap van de leraren voorop en zorgt ervoor dat het team zich gehoord en gezien voelt. Door ontwikkeling te stimuleren en ruimte te geven aan nieuwe inzichten en ideeën, creëert een schoolleider een cultuur waarin leraren buiten de gebaande paden durven treden. Met andere woorden: de schoolleider inspireert, stimuleert en faciliteert.’
Daarnaast ligt er een belangrijke verantwoordelijkheid bij het schoolbestuur. Daarover zegt zij: ‘Het begint met het erkennen van de meerwaarde van diverse achtergronden en expertises. Vervolgens is het aan het bestuur om deze meerwaarde om te zetten in een duidelijke visie en een breed gedragen diversiteitsbeleid.’
Stappen zetten richting diversiteit
Hoe doe je dat, meer en beter gebruik maken van de diversiteit van leraren? Hannah: ‘Begin met het inventariseren van de kennis, vaardigheden, kwaliteiten en expertises die je nu al in huis hebt. Ga vervolgens het gesprek aan met deze medewerkers. Hoe denken zij over diversificatie van hun functie? Waar hebben ze behoefte aan? Dit kan per leraar of medewerker verschillen. Waar de één al in de startblokken staat om nieuwe uitdagingen aan te gaan, wil de ander zich liever richten op verdere ontplooiing binnen het huidige takenpakket. Daar ligt ook een verantwoordelijkheid voor leraren. Tegen hen wil ik zeggen: denk na over je loopbaan en drijfveren. Hoe wil je jezelf ontwikkelen en hoe zie je jouw bijdrage aan beter onderwijs?’
Hannah vervolgt: ‘Daarna is het tijd voor het echte werk. Diversiteit op zichzelf leidt immers niet per definitie tot een betere onderwijskwaliteit. Daar is zijn visie, strategie en daadkrachtig leiderschap voor nodig. Met oog voor strategisch personeelsbeleid en verankering van diversiteit in de organisatiecultuur en werkprocessen. Zoals ook benoemd in De Staat van het Onderwijs 2022 vraagt dit om het vertalen van de visie en doelen naar de inzet en professionalisering van alle werknemers. Dit willen we vanuit de Onderwijsinspectie graag stimuleren. Bijscholing van schoolleiders op dit gebied kan daarbij helpen. Schoolleiders hebben over het algemeen veel kennis van onderwijs, maar vaak in mindere mate van beleid en organisatie. Overigens zie ik daarin ook kansen voor de inspectie. Met stimulerend toezicht kunnen inspecteurs sturen op een strategisch HR-beleid. Kortom, er valt op verschillende niveaus binnen ons onderwijsstelsel nog winst te behalen als het gaat om diversiteit.’
