Vier de diversiteit in onderwijsteams

Elke onderwijsprofessional is anders en dat is maar goed ook. Aan de hand van die stelling verzorgde Hannah Bijlsma op 21 september een inspiratiesessie over diversiteit in onderwijsteams. De inspecteur-onderzoeker van de Onderwijsinspectie, onderzoeker van Universiteit Twente en parttime leraar ging in op zowel de kracht als de dilemma’s van diversiteit, waarover ze het boek ‘Erken de ongelijkheid’ schreef.

Hoe maakt de school goed gebruik van diversiteit? Leden van een onderwijsteam kunnen, behalve in leeftijd en geslacht, ook verschillen in achtergrond, bekwaamheden, kwaliteiten, loopbanen, interesses. Vandaag focust Bijlsma op talenten en vaardigheden.

Weinig bekend

Uit onderzoek naar de effecten van diversiteit in onderwijsteams zijn weinig feiten bekend, zegt ze. Wat we wel weten zijn drie uitkomsten uit onderzoek van Wageningen Universiteit en Tilburg University:

• Taakdifferentiatie biedt meer mogelijkheden voor aandacht voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.
• Specialisatie van leraren leidt tot een efficiëntere taakverdeling in teams.
• Diversiteit biedt meer mogelijkheden om van elkaar te leren.

Literatuuronderzoek van de Kennisrotonde naar diversiteit in managementteams in het voortgezet onderwijs laat zien dat rolduidelijkheid en doelgerichtheid belangrijk zijn. Bijlsma: ‘Als taken niet verdeeld zijn, werkt dat averechts.’

Uit een verkenning in het primair onderwijs van het Arbeidsmarktplatform blijkt dat teams, raden en commissies op bestuursniveau weinig aandacht voor diversiteit hebben. Individuele scholen hanteren wel vormen van diversiteit. ‘Met name als de schoolleiding een visie op diversiteit heeft en het lef om daarop te sturen’, zegt Bijlsma. ‘Diverse teams trekken leden met verschillende achtergronden aan en maken het makkelijker om gevoelige onderwerpen te bespreken. Maar daarover ligt niets vast in beleid.’

Kwaliteit leveren

Ondanks de weinige bewezen effecten is diversiteit goed voor de leraren, de onderwijsorganisatie én het onderwijsstelsel, weet Bijlsma. Wat betreft de leraren zorgt diversiteit voor het benutten van verschillende loopbaanpaden, of het nu gaat om de weg naar de top, de groei in bekwaamheid of het aantal rollen, de overstap tussen contexten of sectoren, of de combinatie van meer onderwijsvormen. Daarnaast draagt diversiteit bij aan het werkgeluk van leraren. ‘Hen erkennen in wat zij leuk vinden en goed kunnen, is een voorwaarde om te presteren, vitaal te zijn en zich fijn te voelen.’ Ze verwijst naar ‘Het Huis van Werkvermogen’: ‘Als gezondheid, competenties en normen en waarden – zoals houding en motivatie – goed zijn en de werkomstandigheden en -inhoud passen bij wat iemand graag doet, zijn de omstandigheden optimaal om kwaliteit te leveren.’

Inspelen op veranderingen

Wat betreft de onderwijsorganisatie stimuleert diversiteit de innovatiecultuur. ‘Scholen kunnen die beter vormgeven, een diepgaande dialoog creëren en inspelen op de veranderende maatschappij.’ De onderwijskwaliteit gaat omhoog, omdat de school kan aansluiten bij alle verschillende leerlingen. Daarnaast draagt diversiteit bij aan gespreid leiderschap en teambekwaamheid. Bijlsma citeert Joseph Kessels, hoogleraar-emeritus Human Resource Development: ‘Gespreid leiderschap is […] een vorm van professionalisering die enerzijds recht doet aan de individuele verschillen in bekwaamheid en ambities tussen mensen en anderzijds een groot beroep doet op de samenhang en samenwerking in een team.’

Wat betreft het onderwijsstelsel sluit diversiteit aan bij de veelheid aan (nieuwe) opleidingsroutes die leraren in de school brengen: van de reguliere pabo met al haar specialisaties en de academische pabo tot zijinstroom, minors en de Educatieve Master Primair Onderwijs.

Dilemma’s

Tegenover de opbrengsten staan ook dilemma’s. Bijlsma noemt onder meer:

• Diversiteit wordt weinig benut.
• Academische leraren verlaten het onderwijs.
• Zijinstromers haken af.
• Mannen zijn eerder gedemotiveerd dan vrouwen.
• Deeltijders zoeken ander werk.
• De aantrekkingskracht van andere banen (zoals haar eigen overstap naar de Onderwijsinspectie).
• Het lerarentekort.
• Hoe geef je lerarenondersteuners en onderwijsassistenten een plek waar ze erkend worden?
• Past diversiteit bij het type onderwijsconcept?

Hoe dan ook mogen we aannemen dat diversiteit op diverse niveaus belangrijk is, zegt Bijlsma. Vandaar haar boodschap van vandaag: ‘Vier de diversiteit!’

Aanbevelingen voor besturen en schoolleiders

• Heb een visie op HR-beleid en onderwijs met ambities en doelen.
• Kom tegemoet aan de behoeften van leraren.
• Gun anderen in de schoolorganisatie een kartrekkersrol.
• Faciliteer, stimuleer en erken.
• Heb lef.

Aanbevelingen voor leraren

• Kom op voor jezelf.
• Sluit je aan bij een beroepsvereniging.
• Heb loopbaanambities.
• Gun elkaar de ontwikkeling die passend is.
• Erken de ongelijkheid.

Aanbevelingen voor opleidingen

• Richt je op het primaire proces, maar laat dit gepaard gaan met taken, verantwoordelijkheden en ambities op schoolniveau.
• Richt stages anders in.
• Besteed aandacht aan diversiteit.
• Maak leraren in spe bewust van hun loopbaanmogelijkheden
• Zorg voor diversiteit in opleidingsdocenten.
• Stimuleer afgestudeerden om lid te worden van een beroepsvereniging.