‘Onderwijs is het mooiste vak dat er is’, aldus Karim Amghar. Karim is adviseur, programmamaker en televisiepresentator en hij schrijft voor het NRC, maar bovenal is hij onderwijsprofessional en docent. Daarnaast is hij auteur van het boek Van Radicaal naar Amicaal. Op dit moment werkt hij aan een nieuwe serie voor de NTR over grondwetartikel 23 en religie in het onderwijs. ‘Moet al het onderwijs openbaar worden? Of moeten we het houden zoals het is? Wat is het beste systeem voor gelijke kansen? Daar zoek ik antwoorden op.’
Kansengelijkheid is een belangrijk thema voor Karim. ‘Ieder kind verdient gelijke kansen om zichzelf te ontwikkelen en mee te doen in de maatschappij. Hoe belangrijk dat is, heb ik zelf aan den lijve ondervonden. Ik kom uit een Marokkaans gezin van 11 kinderen en mijn ouders zijn beiden analfabeet. Mijn Cito-score in groep 8 wees havo/vwo uit, maar ik kreeg een vmbo-kader-advies. Mijn achtergrond en thuissituatie speelden daarbij een rol. Dit werkte voor mij ontzettend demotiverend. Uiteindelijk heb ik vmbo-t gedaan met de intentie om daarna naar de havo te gaan, maar opnieuw kreeg ik te horen dat ik beter mbo kon doen. Ik voelde mij niet gehoord en gezien en ging mij gedragen naar het stereotype beeld waarop ik toch al beoordeeld werd.’
Het verschil tussen bergbeklimmers en afdalers
Hoe lukte het om het roer toch om te gooien? Karim: ‘Dat is het verschil tussen wat ik noem bergbeklimmers en afdalers. Bergbeklimmers hebben mensen in hun omgeving die van hen houden en in ze geloven. In mijn geval was dat mijn familie en in het bijzonder mijn broer. Ik stond op het punt om helemaal met school te stoppen. Mijn broer zei toen: ‘Jij moet naar het hbo, dat is waar je thuishoort.’ Hij zorgde ervoor dat ik een toelatingstoets mocht doen, die ik haalde. Op het moment dat ik daar binnenliep, viel er een last van mijn schouders. Ik herkende mezelf in de leerlingen en leraren. Die herkenning is ontzettend belangrijk. Dit gaat verder dan direct zichtbare kenmerken als geslacht, leeftijd en etniciteit. Het gaat ook over sociaaleconomische status, seksuele voorkeur, karaktereigenschappen, competenties, wensen en behoeften. In een dergelijke inclusieve omgeving voel je je gezien en gehoord en kun je helemaal jezelf zijn, zodat je kunt groeien en jezelf ontwikkelen.’
Hoge verwachtingen maken zichzelf waar
De hoge verwachtingen van zijn broer brachten Karim in een opwaartse spiraal. ‘Daar is een term voor’, vertelt hij. ‘Het Rosenthal-effect, genoemd naar de Amerikaanse wetenschapper Robert Rosenthal. Leerlingen van wie veel verwacht wordt, presteren beter. Dit komt doordat leraren met hun – soms onbewuste – verwachtingen de leerprestaties sturen. Aan de ene kant is dit een soort ‘selffulfilling prophecy’, aan de andere kant krijgen deze leerlingen ook daadwerkelijk meer lesstof aangeboden. Vaak speelt de achtergrond van een leerling onbewust een rol bij de verwachtingen die je als leraar hebt. Leerlingen uit sociaaleconomische achterstandsmilieus hebben in veel gevallen een minder goede start qua onderwijs. Toch hebben zij in essentie dezelfde potentie als leerlingen die thuis wel met hun ouders lezen, rekenen en spelletjes spelen. Maar om hun talenten tot bloei te laten komen, zijn ze nóg meer afhankelijk van kwalitatief goed onderwijs. Daarom is het belangrijk om regelmatig je verwachtingen van leerlingen te bevragen en objectief te kijken naar mogelijke vooroordelen. Een team met uiteenlopende achtergronden maakt valkuilen op dit gebied sneller inzichtelijk.’
‘Leerlingen van wie veel verwacht wordt, presteren beter. Omdat de achtergrond van een leerling onbewust een rol speelt bij die verwachtingen, is het belangrijk om hier regelmatig objectief naar te kijken. Een divers personeelsbeleid helpt daarbij.’
Openstaan voor verhalen van anderen
‘Het mooiste aan een mens vind ik niet de ogen of lach, maar de spiegelneuronen. Spiegelneuronen zorgen er namelijk voor dat we ons kunnen inleven in anderen en onze mening kunnen bijstellen. Iedereen heeft onbewuste vooroordelen, ook ik. Je kunt die beeldvorming aanpassen door open te staan voor de verhalen en ervaringen van anderen. Neem bijvoorbeeld de verschillende soorten ouders op een schoolplein. Er zijn ouders die hun kind altijd stipt om 8.20 uur op het schoolplein afzetten. Ze groeten de leraren, geven een gezonde lunch mee en de kinderen dragen de laatste mode. Je hebt ook ouders die op een krakkemikkige fiets gehaast aankomen en hun kind op 100 meter van de school afzetten. Ze fietsen met gebogen hoofd snel weer weg, hun kinderen hebben amper ontbeten en dragen al drie dagen dezelfde kleding. Dit is wat je als leraar ziet. Wat je niet ziet, zijn de problemen achter de voordeur. De armoede en lagere sociale status bijvoorbeeld en de schaamte omdat ze nooit hebben geleerd ‘hoe het hoort’. Door te investeren in een divers personeelsbeleid worden die verhalen eerder opgepikt en kun je als school beter inspelen op wat leerlingen nodig hebben.’
Er is meer nodig dan alleen lesgeven
Hoewel kansenongelijkheid in essentie een maatschappelijk probleem is, zijn scholen wel de motor achter positieve verandering volgens Karim. ‘Dat begint met het primair onderwijs. Basisscholen met een diverse samenstelling, van schoolbestuur en schoolleider tot leraren en ondersteunende medewerkers, kunnen beter rekening houden met de verscheidenheid in de leerlingenpopulatie én hun ouders. Niet alle ouders beschikken over de kennis en mogelijkheden om hun kinderen de bagage mee te geven die nodig is om jezelf optimaal te ontwikkelen. Denk aan culturele vorming; het bezoeken van musea en theater. Of zoiets simpels als voorlezen, leren fietsen of samen wandelen in de natuur. Daarom moet de school een plek zijn waar lesgeven de basis is met daaromheen alle aspecten die ervoor zorgen dat leerlingen al hun talenten benutten. Van cultuureducatie tot natuuronderwijs en van lessen over gezond leven tot leren discussiëren. Vergelijk het met die grote Franse supermarkten waar je komt voor je basisbehoeften, maar waar je ook terecht kunt voor kleding of een nieuwe laptop. Het grote voordeel van dit concept met betrekking tot onderwijs is dat je leerlingen niet hoeft door te verwijzen. Je kunt ze heel laagdrempelig binnen de veilige, inclusieve omgeving van de school uitdagen om hun wereld te verbreden en het beste uit zichzelf te halen.’
Meer lezen
Ook aan de slag met diversiteit en inclusie in jouw schoolorganisatie? Het Arbeidsmarktplatform PO verzamelde praktijkvoorbeelden van inclusief personeelsbeleid binnen en buiten de sector. Daarnaast zetten we kijk- en luistertips voor je op een rij om je op weg te helpen met het bewust omgaan met het diversiteitsbeleid in jouw organisatie. Bekijk de praktijkverhalen en onze lees- en luistertips op onze informatiepagina Aan de slag met diversiteit en inclusie.
In 2023 start het Arbeidsmarktplatform PO met een leernetwerk om scholen op weg te helpen om werk te maken van diversiteitbeleid. Interesse? Meld je aan via info@arbeidsmarkplatformpo.nl.
